(27 сентября 2017) Чӑваш наци конгресӗн культура комитетчӗ юлашки ҫулсенче чылай сумлă ĕçсемпе палăрчĕ. Комитет хӑйӗн ӗҫне тӑван халӑхӑн йӑли-йӗркине, чӗлхине упраса хӑварас, культурине аталантарас тӗлӗшпе палӑртнӑ проектсемпе килӗшӳллӗн пурнӑҫласа пырать. Кашни мероприятиех вăл республикӑра е Раҫçей шайӗнчи иртекен сумлă пулăмсемпе çыхăнтарма тăрăшрӗ. Ҫак ҫулсене халӑхӑн авалхи йӑла уявӗсене ҫӗнӗрен ирттерме пуҫларӑмӑр. Чӑваш наци конгресӗ пуçарса янă пĕтĕм чăвашсен «Акатуй» уявĕ мӗнпур чӑваша пӗрлештерес, ырӑ йӗркесене тытса пырас, ӑс-хакӑл пуянлӑхне ӳсерес енӗпе чи пысӑк пӗлтерӗшлӗ уяв пулса тӑчӗ. Чӑваш Республикинче ӑна июнӗн 23-24-мӗшӗсенче ирттересси йӑлана кӗчӗ. Кашни ҫулах уява Раҫҫей Федерациӗнчи субъектсенчен килнӗ йăхташсем, пултаруллӑх ушканӗсем хутшӑнаҫҫӗ.
2016 ҫулта Пĕтĕм чăвашсен Акатуйĕ пĕрремĕш хут Крымра иртрĕ. Акатуя Иркутск,Челябинск, Оренбург, Пенза,Пушкăртстан, Тутарстан, Чĕмпĕр тата ытти тăрăхсенчен пурĕ вунçичĕ регионтан тата Чăваш Республикинчи чылай районсенчен делегацисемпе фольклор ушканĕсем, уйрăм юрăçсем çитрĕç. Уявра пурĕ ултçĕре яхăн хăна тата чылай Крым чăвашĕ пулчĕç. «Паха тĕрĕ», Зинаида Воронова, Людмила Балтаева, Нина Наумова тата ытти ал-ĕç ăстисем хăйсен ĕçĕсемпе паллаштарчĕç.
Тата тепӗр пысӑк проект – Чӑваш Республикипе Иркутск облаҫӗн правитильствисем пулӑшнипе, пӗрле йӗркелесе пурнӑҫа кӗртнӗ пӗтӗм чӑвашсен уявӗ – «Байкал ҫинчи Акатуй» пулса тӑчӗ. Ăна «Чӑваш наци конгресӗ» регионсем хушшинчи организацие туса хунӑранпа 25 ҫул ҫитнине халалланӑ. Çав хушăра Чӑваш Республикин тата Иркутск облаҫӗн культура министерствисем малашне культурӑпа искусство енӗпе пӗрле тачӑ ҫыхӑнса ӗҫлеме калаҫса татӑлнине палăртса алӑ пусса ҫирӗплетрӗҫ.
Йăхташсем пурĕ 12 регионтан килнĕ — Чăваш ен, Чĕмпĕр, Мурманск, Крым, Сарă ту, Саратов, Чулхула, Пенза, Тюмень, Пушкăртстан, Томск, Ямало-Ненецск автономи округĕ, Свердловскпа Кемерово, Красноярск, Иркутск тăрăхĕсенчен. Уява Чăваш Республикин Культура, национальнăçсен ĕçĕсен тата архив ĕçĕн министрĕ Константин Яковлев, Чăваш наци конгресĕн президенчĕ Николай Угаслов çитрĕç. Делегаци йышĕнче Чӑваш наци конгрессӗн пайташĕсем, «Кĕмĕл сасă» конкурс-фестиваль çĕнтерÿçисем, артистсем, пултарулӑх ушкӑнӗсем, пурĕ хĕрĕхе яхăн пулчӗҫ. Шупашкартан килнĕ «Çеçпĕл», «Телей» ушкăнсем, уйрăм юрăçсем (вӗсем хушшинче культура комитетчӗн пайташӗ — Елена Османова, Ирина Лампасова), Акатуй хăнисене хăйсен пултарулăхӗпе савăнтарчĕç.
Культура комитетчӗ регионсем хушшинчи тата тӗрлӗ наци ҫыннисен хушшинчи туслӑ ҫыхӑнусене ҫирӗплетес, пӗрле тачӑ ҫыхӑнса ӗҫлес енӗпе нумай тӑрӑшать. Чӑваш Республикин культура министерствипе пӗрле пӗтӗм чӑвашсен «Кӗмӗл сасӑ» фестиваль-конкурсне, «Раҫҫей чӑваш пики» конкурса, чӑваш тумӗн уявне итрттересси çÿллĕ шайра пулса пырать. ЧНК культура комитетчӗн пайташӗсем кашни ҫулах Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх пултарулăхĕн «Раҫҫей ҫӑлкуҫӗсем» тата халӑхсем хушшинчи «Туслӑх кӑшалӗ» фестивальсене йӗркелесе ирттерме пулӑшаҫҫӗ.
Ҫӗнӗ, 2017 ҫула пуҫласа, культура комитетчӗ çĕнĕ проектсемпе ӗҫлеме пуҫларӗ — регионсем хушшинче «Чăваш тумĕ – халăх пуянлăхĕ» конкурс йĕркелерĕ. Ку ӗҫ-пуҫа пуçарса яракансенчен пӗри — ҫи-пуҫ, тӗрӗ ӑсти, ЧНК халăх ăстисен ассоциацийĕн ертÿçи Зинаида Воронова. Конкурсӑн тӗп тӗллевӗ — чӑваш авалхи тумне ытларах тупса палӑртасси, халӑхӑн иксӗлми йӑли-йӗркине ҫухатмасӑр малалла аталантарсси. Ӑмӑрту икӗ тапхӑрпа иртрӗ. Кокурсӑн 1-мӗш тапхӑрӗнче — комитет пайташӗсем республикăри районсен уйрăмĕсенчи, регионсенчи чăваш наци автономийĕсенчи ĕлĕкхи чăваш тумĕсене упраса хăварнă çынсене тупса палăртрӗҫ. Суйласа илнĕ чăваш тумĕсене пуш уйăхĕн 24мĕшĕнче Шупашкарти культурăпа ÿнер институчĕнче пĕтĕмлетÿ уявĕнче кăтартрӗҫ. Уяв-конкурса республикăри районсемсĕр пуçне Оренбург, Чĕмпĕр, Самар, Сарă ту, Пушкăрт, Тутар тата Раççейĕн ытти кĕтесĕсенче пурăнакан йăхташăмăрсем те хутшăнчӗҫ. Ку калӑпӑшлӑ мероприятие ирттерес енӗпе, уйрӑмах, комитет хастрӗсем — Зинаида Воронова, Ирина Лампасова, Наталья Васильева, Лариса Анисимова, Людмила Балтаева, Раиса Васильева, Лидия Константинова, Елена Малина, Максимилиан Севастьянов, Людмила Кинер, Мария Горшкова, Вера Архипова, ЧНК ӗҫченӗ Нина Андреева, пресс-служба ертӳҫи Зоя Яковлева нумай тӑрӑшрӗҫ.
Чӑваш наци конгресӗн Раҫҫейри Культура ҫулталӑкне (2014), Раҫҫей Федерацийӗнчи Литература ҫулталӑкне тата Чӑваш Республикинчи Константин Иванов ҫулталӑкне (2015), Чӑваш Республикинчи Ӗҫҫыннин ҫулталӑкне (2016), Чӑваш Республикинчи Амӑшӗпе Ашшӗн ҫулталӑкне (2017) халалланӑ мероприятисен планӗпе килӗшӳллӗн, культура мероприятийсен ярӑмне йӗркелесе ирттернӗ.
Культура комитетчӗн пайташӗсем республикӑри мероприятисене — Чӑваш чӗлхин кунне, чӑваш чӗлхи диктантне ҫырас ӗҫе, Иванов вулавӗсене, Иван Яковлев палӑкӗ умӗнчи митинга хастар хутшӑнаççĕ. Шупашкар хула кунĕнче культура комитетчӗ йӗркеленӗ чăваш эстрада артисчĕсен пултаруллӑх концертчӗ ҫулран ҫул хӑнасене савӑнтарать.
Чӑваш Ен делегацийӗн йышӗнче комитет пайташӗсем Иван Яковлевӑн ҫуралнӑ ялӗнче – Тутар Республикинчи Теччӗ районӗнчи Урхас-Кушкӑ ялӗнче, Константин Иванов ҫуралнӑ Тутарстанри Пелепей районӗнчи Слакпуҫӗнче, Петӗр Хузангай ҫуралнӑ Тутарстанри Элкей районӗнчи Сиктӗрмере (халӗ Хусанкай) ялӗнче пулнӑ, концерт программисем йӗркеленӗ.
Чӑваш Енри литературӑпа искусство деятелӗсен пултарулӑх еткерлӗхне халӑх патне ҫитерес енӗпе нумай ӗҫ туса ирттернӗ. Комитет пайташӗсем «Чӑваш Ен историйӗнчи ят» ярӑмри мероприятисене хастар хутшӑшшӑ: поэт тата куҫаруҫӑ Николай Теветкел» ҫуралнӑранпа 80 ҫул ҫитнӗ ятпа ирттернӗ «Сонет ӑсти Николай Теветкел» пултарулӑх каҫӗ; Чӑваш халӑх поэчӗ Порфирий Афанасьев 75 ҫул тултарнӑ май ирттернӗ «Сӑмах ӑсти – Порфирий Афанасьев» литературӑпа поэзи каçӗ; Чӑваш халӑх писателӗ Юхма Мишши 80 ҫул тултарнӑ ятпа ирттернӗ «Чӑваш юрри, санпа эп мухтанатӑп» пултарулӑх каҫӗ; Геннадий Айгин асӑну каҫӗ; Владимир Кузьмин чӑваш ҫыравҫин 80 ҫул тултарнӑ май йӗркеленӗ «Ҫыравҫӑ, журналист, кулӑш ӑсти» тӗлпулу каҫӗ; Анатолий Юман ҫуралнӑранпа 85 ҫул ҫитнӗ май ирттернӗ тӗл-пулу; Чӑваш халӑх писателӗ Хӗветӗр Уяр ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ ятпа ирттернӗ «Перо ӑстин пурнӑҫӗпе шапи» асӑну каҫӗ. Петӗр Хузангай ҫуралнӑранпа 110 ҫул, Федор Павловпа Степан Максимов ҫуралнӑранпа 125 ҫул, Никита Бичурин ҫуралнӑранпа 240 ҫул ҫитнӗ ятпа ирттернӗ мероприятисенче те хутшӑннӑ.
Таврапӗлӳҫӗсемпе, историксемпе, искусствоведсемпе, ӑслӑлӑхпа вӗрентӳ учрежденинсен ӗҫченӗсемпе пӗрле Литература фестивалӗсемпе ярмаркасем, кӗнеке хӑтлавӗсем, ҫавра сӗтелсем ирттернӗ. Вӗсен йышӗнче – ЧНК пайташӗсемпе хастарӗсен ӗҫӗсене хак пани: Лидия Филиппован «Данилов Иван Петрович академик ҫырӑвӗсем»; Вагаповсен «Акатуй» музыкӑпа хореографи кӑларӑмӗ; Елена Барскаян «Куҫ тулли илем»; Зоя Сывлампин «Юрату ахрамӗ»; Светлана Азаматӑн «Чунтан, Чунтан, чунтан…» кӗнекесем тата ыттисем те.
Форумсем, съездсем, ҫавра сӗтелсем, ӑслӑлӑх конференцийсем.
Культура комитетчӗ форумсем, съездсем, ҫавра сӗтелсем, наука конференцийсем йӗркелесе ирттерес ӗҫре хастар хутшӑнать: «Раҫҫей регионӗсенче тата Чӑваш енре пурӑнакан халӑхсен йӑли-йӗркипе ӑс-хакӑл пуянлӑхӗ» ятпа 2014 ҫулта ачасемпе ҫамрӑксен кӳҫӑмлӑ тата куҫӑмсӑр майпа ирттернӗ регионсем хушшинчи наука-практика конференцийӗ; «Раҫҫейре пурӑнакан халӑхсен культура еткерлӗхӗ: тупса палӑртасси, упраса хӑварасси, халӑх патне илсе ҫитересси» ятпа 2014 ҫулта Пӗтӗм Раҫҫейри куҫӑмлӑ тата куҫӑмсӑр майпа ирттернӗ наука-практика конференцийӗ шайӗнчи ҫавра сӗтел; Чӑваш ӳнерҫисен VIII съезчӗ; Чӑваш Республикинчи композиторсен Ассоциациӗн IХ съезчӗ (2015); 2015 тата 2016 ҫулсенче иртернӗ Пӗтӗм Чӑвашсен «Асам» кинофестивалӗ; «Культура урлӑ пӗрлӗхе упратпӑр» ятпа ирттернӗ наци культурисен фестивалӗ; «Кӗнеке урлӑ халӑхсен ҫураҫуллӑхӗ патне» ятпа ирттернӗ наци кӗнекин фестивалӗ; Николай Ильминский ҫуралнӑранпа 195 ҫул, Николай Поппе ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнӗ ятпа ирттернӗ ҫавра сӗтел; Федор Павловпа Степан Максимов композиторсем ҫуралнӑранпа 125 ҫул, Виктор Ходяшев ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ май 2017 ҫулта музыкӑпа пӗлӳлӗх форумӗ ирттернӗ; 2017 ҫулхи пуш уйăхĕн 25-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх филармонийӗнче «Пӗрлӗхре – пирӗн пуласлӑх» ҫавра сӗтел иртрĕ. Унта халӑхӑн чӑваш чӗлхине упраса хӑварас, йӑли-йӗркипе культурине аталантарас ыйтусене сӳтсе явнӑ. Комитетӑн пайташӗсене наци культурипе ҫыхӑннӑ мероприятисене тухса калаҫма час-часах чӗнеҫҫӗ.
«Наци йӑла-йӗркипе ҫыхӑннӑ» ярӑмпа ирттернӗ мероприятисем.
Чӑваш наци конгресӗ, республикӑри Халӑх пултарулӑх ҫурчӗ тата Наци библиотеки пӗрле ирттерекен мероприятисенчен «Чӑвашсен йӑла-йӗркепе ҫыхӑннӑ художество пултаруллӑхӗ. Ӑна упраса хӑварасси тата аталантарасси», «Хор йӗркелес ӗҫре музыка ӑслӑлӑхӗн мелӗсмпе усӑ курасси», «Пултарулӑх ушкӑнӗсене ертсе пырас ӗҫӗн уйрӑмлӑхӗсем» темӑсемпе ирттерекен семинарсемпе семинар-практикумсен ярӑмӗсене уйрӑммӑн палӑртса хӑвармалла.
2016 ҫулта ҫурла уйăхĕнче Чăваш наци конгресĕн пресс-службин ертÿçи Зоя Яковлева, ĕç тăвакан комитет председателĕн çумĕ Нина Андреева, культура комитет пайташĕсем: Маргарита Павлова, Наталья Васильева тата Шупашкар районĕн культура ĕçченĕсем (пурĕ 11 хастар) Оренбург тăрăхĕнче пурăнакан чăвашсен ĕçĕ-хĕлĕпе паллашрĕç.
Ачасемпе ҫамрӑксен пултаруллӑхне аталантарма пулӑшни
Пултаруллӑ ачасене тупса палӑртас, вӗсен ӑсталӑхне малалла аталантарма пулӑшас тӗллевпе культура комитетчӗ ачасен пултаруллӑхӗн фестивалӗсмпе конкурсӗсене ирттерес ӗҫе хутшӑнать. Тӗслӗхрен, наци музыкин, поэзийӗн тата ӳнерӗн республикӑри V-VII фестивалӗсем, шкул ҫулне ҫитмен ачасен тата шкулта вӗренекенсен Республикӑри «Шанӑҫ» III конкурс-фестиваль. Ӑна Чӑваш патшалӑх университетчӗн чӑваш филологипе культурин кафедри «Ачасем валли университет» проект шайӗнче ирттерчӗ.
Халӑх йӑли-йӗркине упраса хӑварас тата ҫак ӗҫе ҫитӗнекен ӑрӑва явӑҫтарас тӗллевпе культура комитетчӗ Республикари халӑх пултаруллахӗн «Талантов перезвон» II фестивальне ирттерчӗ. Ҫак ӗҫе Шупашкар хула администрацийӗ, Чӑваш наци библиотеки тата Шупашкарти ачасен 2-мӗш искусство шкулӗ хутшӑнчӗҫ. «Асамат кӗперӗллӗ ҫӗршыв-2017» ятпа республикӑра ирттернӗ телевиденин-фестиваль конкурсне тата ыркӑмӑллӑх концертне те асӑнса хӑвармалла. Проектӑн авторӗ – культура комитетчӗн пайташӗ, композитор Людмила Кинер-Воронова.
Комитетчӑн ӗҫӗ-хӗлӗ пирки комитет пайташӗсем, Чӑваш наци радиовӗн редакторӗсем Алексей Иванов тата Ирина Лампасова Наци радиовӗн кӑрарӑмӗсенче тата пресс-служба ертӳҫи Зоя Яковлева массăллă информаци хатĕрĕсенче тӑтӑшах ҫутатса тӑчӗҫ.
ЧНК культура комитетчӗ йӗрклесе пыракан мероприятисем тӑван халӑхӑн ламран лама куҫса пыракан йӑли-йӗркине, культурине, ӑслӑлӑхне аталантарма, пулас ӑрусем валли упраса хӑварма пулӑшаҫҫӗ.
Вера Архипова, ЧНК культура комитетчӗн председателĕ.